Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Tuchowie

---

Historia

Na szczycie wzgórza, w miejscu obecnego kompleksu kościelno-klasztornego, w końcu XI wieku powstała pierwsza, drewniana świątynia. Obiekt ten, według tradycji benedyktyńskiej, był konsekrowany przez św. Stanisława. W XV wieku miała w tym miejscu miejsce prymicja św. Jana Kantego. Z tą świątynią związana była również pierwsza tuchowska parafia, która została założona najprawdopodobniej w XII wieku. Jednak w 1460 roku, po wybudowaniu nowego kościoła pw. św. Jakuba, benedyktyni przenieśli parafię do nowego obiektu.

W XVI wieku ożywienie w podupadającym kościele Najświętszej Maryi Panny przyniósł obraz Matki Bożej, który był prawdopodobnie kopią starszego obrazu Matki Boskiej Czortkowskiej. Od 1597 roku obraz ten zyskał reputację łaskami i przyciągnął wielu pątników. To skłoniło tuchowskich benedyktynów do podjęcia decyzji o wybudowaniu nowego kościoła pielgrzymkowego. Realizacja tej budowy miała miejsce w latach 1665-1682, a nowa świątynia została konsekrowana 8 września 1687 roku przez biskupa sufragana krakowskiego Mikołaja Oborskiego.

Dnia 1789 roku wielki pożar miasta zniszczył kościół parafialny pw. św. Jakuba, który znajdował się na tuchowskim rynku. Zanim zbudowano nową świątynię, konsekrowaną w 1797 roku, obowiązki przejął benedyktyński kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Benedyktyni sprawowali opiekę nad sanktuarium, jak i nad kościołem parafialnym, aż do początków XIX wieku. W 1787 roku cesarz Józef II wydał dekret likwidujący posiadłości opactwa tynieckiego, jednak dzięki interwencji benedyktyńskiej udało się kontynuować działalność w Tuchowie do 1816 roku. Po tym czasie zarządzanie świątynią przejęli jezuici, a później księża diecezjalni, aż w 1893 roku zarządzanie objęli redemptoryści, którzy przybyli do Tuchowa na zaproszenie biskupa Ignacego Łobosa. W tym samym roku wzniesiono obecny klasztor na miejscu starych, pobenedyktyńskich zabudowań klasztornych.

5 stycznia 1951 roku biskup tarnowski Jan Stepa ekumenicznie erygował ponownie parafię przy kościele Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Dnia 27 lutego 2011 roku w bazylice odsłonięto i poświęcono tablicę pamiątkową, która upamiętnia pierwszą rocznicę wizyty Prezydenta RP w Tuchowie oraz tragiczne wydarzenia katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku, związane z takimi osobami jak Lech Kaczyński, Maria Kaczyńska, Wiesław Woda, Janusz Kurtyka, Wojciech Seweryn czy mjr. Arkadiusz Protasiuk. W uroczystości tej uczestniczył biskup Andrzej Jeż.

Architektura

Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Tuchowie to przykład barokowej architektury, której charakterystyka obejmuje jednonawową, orientowaną strukturę oraz prezbiterium zakończone trójbocznie.

W otoczeniu nawy, w tym także po północnej stronie prezbiterium, znajdują się kaplice, które dopełniają wyjątkowy wygląd tej świątyni. Wyróżnia ją dach dwuspadowy oraz barokowa wieżyczka na sygnaturkę z latarnią, zlokalizowana nad nawą. Prezbiterium zdobi sklepienie krzyżowe, co dodaje wnętrzu elegancji, natomiast nawa jest pokryta stropem płaskim.

Przed samym kościołem rozciąga się niewielki dziedziniec, otoczony murem. W centrum tego miejsca, w roku 1912, zbudowano drewnianą kapliczkę z amboną, którą w latach 1979–1980 zastąpiono nową konstrukcją, podkreślając tym samym ciągłość kultu religijnego tego miejsca.

Wnętrze bazyliki wypełniają elementy wyposażenia, które przetrwały z okresu baroku. Najważniejszym obiektem jest późnobarokowy ołtarz główny pochodzący z 1741 roku, stworzony przez Antoniego Frąckiewicza. W centralnym miejscu tej kompozycji znajduje się otoczony czcią obraz Matki Bożej Tuchowskiej. Z tego samego warsztatu zachowała się również późnobarokowa ambona z 1726 roku.

W kaplicy Świętego Krzyża znajduje się interesujący późnobarokowy ołtarz z początków XVIII wieku, który ozdobiony jest figurą Chrystusa Ukrzyżowanego. Oprócz tego dwa boczne ołtarze stanowią przykład stylu rokokowego, co dodatkowo wzbogaca wizualnie to miejsce.

Na chórze muzycznym, wspartym na trzech filarowych arkadach, umieszczono organy o 29 głosach, które zbudowane zostały w 1994 roku. Prospekt organowy, nadany przez Floriana Amanda Janowskiego, ówczesnego proboszcza parafii tuchowskiej i późniejszego biskupa tarnowskiego, powstał w 1776 roku i dodaje klasy tej wyjątkowej świątyni.

Obraz Matki Bożej Tuchowskiej

W kościele Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, będącym jednym z centralnych miejsc kultu w Tuchowie, znajduje się obraz Matki Bożej, który od połowy XVI wieku cieszy się szczególnym uznaniem. Obraz ten, datowany na lata 1530-1540, powstał w warsztacie Mistrza z Bodzentyna, co czyni go przykładem renesansowego rzemiosła artystycznego. Dzieło to malowane jest tłustą temperą na lipowej desce, mającej wymiary 58,2 na 44 centymetry.

W kompozycji obrazu widzimy Matkę Bożą, która na lewym ramieniu trzyma Dzieciątko, a w prawej dłoni unosi kwiat róży. Dzieciątko Jezus, trzymające prawą rękę na niebieskiej kuli zwieńczonej krzyżem, ukazuje lewą rękę w geście błogosławieństwa. Warto zaznaczyć, iż zarówno Maryja, jak i Jezus otoczeni są złotym nimbem, co podkreśla ich świętość. Tło obrazu ozdobione jest motywami postaci, dodającymi głębi i kontekstu. Obraz chroni metalowa sukienka, wykonana z pozłacanej srebrnej blachy.

Pierwsze wzmianki o cudach oraz łaskach związanych z tym dziełem pochodzą z 1597 roku. W latach 1641-1642 specjalna komisja, powołana przez biskupa krakowskiego, przeprowadziła badania dotyczące tych zjawisk. Działania komisji zakończyły się uznaniem cudów przez biskupa Tomasza Oborskiego 27 czerwca 1642 roku. To wydarzenie znacząco przyczyniło się do umacniania i poszerzania kultu obrazu, co miało trwać przez wieki.

Obraz został ukoronowany 2 października 1904 roku za zgodą Kurii Rzymskiej przez biskupa tarnowskiego Leona Wałęgę. Uroczystość, która odbyła się na polach nad Białą, zgromadziła około 130 tys. wiernych, będąc jednocześnie aktem oddania diecezji tarnowskiej pod opiekę Matki Bożej Tuchowskiej.

W czasie I wojny światowej obraz przebywał przez pewien okres w kościele redemptorystów w Wiedniu, a do Tuchowa powrócił 18 maja 1915 roku. Podczas września 1939 roku grupa kleryków przeniosła obraz na Wołyń, lecz po ustaniu działań wojennych obraz wrócił do Tuchowa.

W tuchowskim sanktuarium wyrazem nabożeństwa jest coroczny Wielki Odpust Tuchowski, który rozpoczyna się 2 lipca i trwa przez osiem dni do 9 lipca. W 2009 roku wydarzenie to przyciągnęło ponad 100 tys. wiernych. Ponadto, 8 września obchodzony jest Mały Odpust, jednodniowa celebracja związana z świętem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny.

Klasztor redemptorystów

Nieopodal świątyni w Tuchowie znajdują się zabudowania klasztoru redemptorystów, których budowa miała miejsce w 1893 roku, kiedy pierwsi przedstawiciele zgromadzenia przybyli do tej malowniczej miejscowości. W latach 1922–1925 pomiędzy kościołem a klasztorem powstała wieża-dzwonnica, osiągająca 48 metrów wysokości, zwieńczona neobarokowym hełmem z latarnią.

Od 1921 do 2023 roku, w murach klasztornych, obok wspólnoty braci i kapłanów, funkcjonowało Wyższe Seminarium Duchowne Warszawskiej Prowincji Redemptorystów. W roku akademickim 2022/2023, instytucja ta została przekształcona w filię Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy, znajdującego się w Krakowie przy ul. Stradomskiej. Instytut ten jest afiliowany do Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II, co pozwoliło na nadanie tuchowskiemu seminarium pełnych praw uniwersyteckich.

Od roku akademickiego 2023/2024 seminarium redemptorystów zostało przeniesione do Krakowa, gdzie uczniowie kształcą się w klasztorze redemptorystów przy ulicy Zamoyskiego, obok Kościoła Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Klerycy uczęszczają na wykłady do instytutu misjonarzy, który z pełnym porozumieniem z UPJPII odpowiada za ich dydaktyczną formację. W tuchowskim klasztorze szkolą się obecnie tylko postulanci, czyli najmłodsi adepci życia zakonnego, którzy spędzają tam rok propedeutyczny. Natomiast w Lubaszowej kontynuują formację nowicjusze.

24 czerwca 2023 roku, podczas uroczystego zakończenia tamtejszego roku akademickiego, wyrażono wdzięczność siostrom służebniczkom dębickim za ich 62-letnią obecność i pomoc w klasztornej kuchni. Po tym wydarzeniu, osobami odpowiedzialnymi za ten obszar działalności zostały jedynie osoby świeckie, które przez wiele lat współpracowały z siostrami.

Obok klasztoru oraz sanktuarium, od 1975 roku działa Muzeum Misyjne Redemptorystów, w którym prezentowane są przedmioty codziennego użytku oraz eksponaty pochodzące z obszarów misyjnych, z którymi współpracują polscy redemptoryści, szczególnie z Ameryki Południowej. W latach 1993–1994 utworzono Muzeum Sanktuaryjne, które gromadzi zbiory związane z kultem Matki Bożej Tuchowskiej oraz z historią sanktuarium. Z kolei w 1997 roku, z okazji 60. rocznicy powstania Koła Pszczelarzy w Tuchowie, przy klasztorze otwarto Muzeum Etnograficzne. Muzeum to zbiera dawne sprzęty pszczelarskie, narzędzia rolnicze, przedmioty codziennego użytku oraz militaria z czasów I wojny światowej, które pochodzą z Tuchowa i okolic.

W Muzeum Misyjnym znajduje się również ruchoma szopka bożonarodzeniowa, skonstruowana przez ojca Kazimierza Zymułę w latach 1974–1975, która przeszła gruntowny remont w 2014 roku. Figury w szopce przedstawiają postaci związane z polską historią oraz Kościołem.

W lipcu 2023 roku, nowym przełożonym wspólnoty zakonnej w tuchowskim klasztorze redemptorystów został o. Sylwester Pactwa CSsR.

Bazylika mniejsza

W 2010 roku papież Benedykt XVI uhonorował kościół, nadając mu tytuł bazyliki mniejszej. Uroczystość miała miejsce 2 października 2010, kiedy to biskup tarnowski Wiktor Skworc oficjalnie odczytał akt nominacji podczas mszy świętej.

Aktualnym proboszczem parafii, od 29 czerwca 2023 roku, jest o. Grzegorz Gut z zakonu CSsR.

---

Oceń: Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Tuchowie

---