Cmentarz wojenny nr 163, usytuowany w Tuchowie, to historyczny zabytek z czasów I wojny światowej. Mieści się on w urokliwej miejscowości Tuchów, w regionie małopolskim, w obrębie powiatu tarnowskiego.
Ten nekropolia jest jednym z około 400 cmentarzy wojennych, jakie zostały wzniesione w zachodniej Galicji przez Oddział Grobów Wojennych C. i K. Komendantury Wojskowej z siedzibą w Krakowie. W obrębie VI okręgu tarnowskiego, na terenie którego się znajduje, można odkryć aż 63 takich miejsc pamięci.
Lokalizacja
Znajdujący się na szczycie wzgórza Furmaniec (o wysokości 313 m), cmentarz usytuowany jest po północno-wschodniej stronie klasztoru w Tuchowie. Aby dotrzeć do cmentarza, można skorzystać z czarnego szlaku turystyki pieszej prowadzącego od klasztoru. Alternatywnie, do cmentarza prowadzi asfaltowa droga, która łączy Tuchów z Zalasową. Cmentarz umiejscowiony jest po lewej stronie wspomnianej drogi, w odległości około 100 metrów od niej, co czyni go łatwo dostępnym.
Do miejsca tego prowadzi polna droga, która jest oznaczona oryginalnym, austriackim betonowym słupem informacyjnym zaopatrzonym w betonową tabliczkę. Co istotne, wzgórze jest pozbawione drzew, co umożliwia cieszenie się szeroką panoramą widokową. W bezpośrednim sąsiedztwie cmentarza znajduje się punkt widokowy oraz tablica prezentująca opisaną panoramę. Dla turystów przewidziano również miejsce na biwak, a obok niego postawiony został krzyż upamiętniający papieża Jana Pawła II.
Opis cmentarza
Cmentarz wojenny nr 163 w Tuchowie to miejsce o niezwykłej architekturze, zaplanowane przez niemieckiego architekta Heinricha Scholza, które przyciąga uwagę swoim prostokątnym kształtem i ściętymi narożami. Całość ogrodzenia jest skonstruowana z metalowych rur, które są rozpięte między solidnymi, murowanymi słupkami wykonanymi z kamienia.
Do cmentarza prowadzi dwuskrzydłowa bramka, co nadaje mu elegancki charakter. W centralnym punkcie tego miejsca znajduje się imponujący pomnik, który stanowi murowany z kamieni czterostopniowy postument. Na nim umieszczony został drewno krzyż łaciński, który jest nie tylko elementem upamiętniającym, ale także symbolem pamięci. Jego przednia ściana ozdobiona jest datami 1914 oraz 1915, natomiast na tylnej stronie widnieje inskrypcja w języku niemieckim.
W tłumaczeniu, tekst ten brzmi: „Nie martwcie się tym, że nasze usta zamilkły, przecież nasze groby będą wam mówić o umiłowaniu ojczyzny”. Ta sentencja napełnia to miejsce głębokim znaczeniem.
Nagrobki są starannie rozmieszczone wzdłuż wszystkich boków cmentarza, zachowując symetrię wokół centralnego pomnika, przy którym pozostawiono wiele przestrzeni. Można zauważyć trzy różne rodzaje nagrobków:
- nagrobki betonowe, które przypominają postument krzyża, ale z betonowym krzyżem,
- betonowe stele z żeliwnym krzyżem łacińskim zwieńczonym żeliwną glorią,
- betonowe stele z żeliwnym krzyżem lotaryńskim.
Każdy z nagrobków posiada blaszaną tabliczkę informacyjną, co czyni to miejsce jeszcze bardziej znaczącym oraz pozwala na oddanie hołdu pamięci poległych. Warto odwiedzić to wyjątkowe miejsce, punkt refleksji nad historią i pamięcią narodową.
Polegli
Na terenie cmentarza wojennego spoczywa 137 żołnierzy armii austro-węgierskiej oraz 97 żołnierzy rosyjskich, którzy znaleźli swój ostatni spoczynek w 106 grobach pojedynczych i 22 grobach zbiorowych.
Z imienia i nazwiska znanych jest 68 żołnierzy austro-węgierskich, a wszyscy oni zginęli w bitwie, która miała miejsce 20 grudnia 1914 roku, z wyjątkiem jednego, który poległ w maju 1915 roku.
Wśród żołnierzy armii austro-węgierskiej znajdowały się osoby z 24 pułku piechoty honwedu, który był rekrutowany głównie w obszarach Brasov, Kronstadt oraz Miercurea Ciuc, dzisiejszej Rumunii.
Z kolei żołnierze armii rosyjskiej służyli w pułkach takich jak 125. Kurski, 128. Starooskolski oraz 130. Chersoński, które wchodziły w skład 32. i 33. kijowskiej dywizji piechoty. Warto także zaznaczyć, że niektórzy z nich służyli w 70. Brygadzie Artylerii.
Los cmentarza
Po zakończeniu drugiej wojny światowej, niedostateczna dbałość o cmentarze z pierwszej wojny światowej doprowadziła do ich znacznego zniszczenia i stopniowego popadania w ruinę. Cmentarz nr 163 również ucierpiał w tym procesie, szczególnie jego centralny pomnik, który był w tragicznym stanie.
W celu przywrócenia jego dawnej świetności, przeprowadzono gruntowną renowację, która obejmowała m.in. odbudowę pomnika centralnego, restaurację nagrobków oraz instalację nowych tabliczek informacyjnych. Dodatkowo, stworzono nową furtkę wejściową, co znacznie poprawiło ogólny wygląd obiektu.
W efekcie tych prac, w 2015 roku cmentarz znalazł się w bardzo dobrym stanie. Co ciekawe, pierwotnie planowano umieszczenie na pomniku centralnym krzyża wykonanego z kamiennych bloków, co zachowało się w archiwach Krakowskiego Archiwum Państwowego. Finalnie jednak zdecydowano się na umieszczenie krzyża drewnianego, co zmienili architekci.
Projekt renowacji wykonał w latach 1988/1989 Austriacki Czerwony Krzyż, we współpracy z Gminą Tuchów, który z ogromnym zaangażowaniem podszedł do tematu opieki nad grobami wojennymi.
Przypisy
- Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30.09.2024 r. [dostęp 10.08.2014 r.]
- Jerzy J. P. Drogomir: Polegli w Galicji Zachodniej 1914-1915 (1918). Tom 3. Tarnów: Muzeum Okręgowe w Tarnowie, 2005 r.
- Pogórze Ciężkowickie. Mapa 1:50 000. Kraków: Compass, 2005 r.
- Roman Frodyma: Galicyjskie cmentarze wojenne. Tom II. Okolice Tarnowa. Rewasz, 1997 r.
- Cmentarze I wojny. [dostęp 14.06.2015 r.]
Pozostałe obiekty w kategorii "Cmentarze":
Cmentarz wojenny nr 160 – Tuchów | Cmentarz wojenny nr 164 – Tuchów | Cmentarz wojenny nr 158 – Tuchów-Garbek | Cmentarz wojenny nr 161 – TuchówOceń: Cmentarz wojenny nr 163 – Tuchów